Najbardziej wiarygodne dane liczbowe dotyczące Polonii australijskiej pochodzą ze spisu powszechnego przeprowadzonego w roku 2006 przez Australijskie Biuro Statystyczne (Australian Bureau of Statistics). W jego trakcie 163,8 tys. osób wskazało na polskie pochodzenie, w tym łącznie 109,3 tys. osób - na polskie pochodzenie po obojgu rodzicach urodzonych poza Australią i 27,1 tys. osób - po obojgu rodzicach urodzonych w Australii. Spis wykazał, że w Australii mieszka 52,2 tys. osób urodzonych w Polsce i że językiem polskim w domu posługuje się 53,4 tys. osób.

Biorąc pod uwagę kryterium pochodzenia, według danych ze spisu z 2006 r. największym skupiskiem Polonii w Australii jest stan Wiktoria (52,1 tys. osób); na drugim miejscu znajduje się Nowa Południowa Walia (46,6 tys.), potem Queensland (21,6 tys.), Australia Płd. (18 tys.) i Australia Zach. (17,5 tys.). Kryteria urodzenia w Polsce i języka używanego w domu potwierdzają największą liczebność Polonii w stanie Wiktoria i nieco mniejszą - w Nowej Południowej Walii, na kolejnych miejscach sytuując jednak Australię Płd., Australię Zach. i dopiero po nich Queensland.

Źródło: dane ze spisu ludności z 2006 r., mapa pobrana z: http://www.asenglish.pl 

Kolejny spis powszechny został przeprowadzony w 2011 r. Po opublikowaniu jego wyników w 2012 r. znane będą aktualne dane dotyczące Polonii w Australii i możliwa będzie analiza zmian, jakie zaszły w jej strukturze w ostatnich latach. 

Struktura i charakter Polonii w Australii 

Początki polskiej imigracji do Australii sięgają XIX w. Pierwsza grupa osadników, pochodząca z Wielkopolski, osiedliła się w 1856 r. w Polish Hill River niedaleko miejscowości Sevenhill położonej w Clare Valley w Australii Południowej. Społeczność polska w tym miejscu uległa dezintegracji w latach 20. XX w., jednakże pół wieku później nowi imigranci odbudowali kościół, który niegdyś służył członkom polskiej diaspory i od 1988 r. mieści się w nim muzeum polskiej imigracji (Polish Hill River Church Museum), stanowiące ważny punkt na polonijnej mapie Australii.

Do końca II wojny światowej imigracja polska w Australii nie była zbyt liczna - w 1947 r. mieszkało tu ok. 6,5 tys. osób urodzonych w Polsce. Znaczący statystycznie napływ Polaków nastąpił dopiero po wojnie, kiedy do Australii przyjechało kilkadziesiąt tysięcy weteranów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, osób uratowanych z obozów jenieckich i koncentracyjnych oraz innych uchodźców wojennych. Drugą wielką falę polskiej imigracji stanowiły osoby, które dotarły do Australii w okresie stanu wojennego oraz w kolejnych latach. Według danych australijskich, najważniejsze okresy polskiej imigracji to lata: 1947-54 (ponad 50 tys. osób), 1957-66 (prawie 15 tys. osób) i 1980-91 (ponad 25 tys. osób). Według spisu z 2006 r., spośród osób urodzonych w Polsce (tzn. ww. 52,2 tys.), 80,2 proc. (41,9 tys.) przybyło do Australii przed 1991 r. Wśród członków Polonii australijskiej urodzonych w Polsce można więc umownie wyróżnić zwłaszcza grupy migracji powojennej z końca lat 40. i początku lat 50. XX w. oraz migracji „solidarnościowej” z lat 1980.

Obecnie imigracja polska do Australii jest niewielka liczebnie. Imigrantami są głównie młodzi Polacy, którzy podejmują studia albo przyjeżdżają na kontrakty do pracy. Część z nich zamierza osiedlić się na stałe. Są też przypadki osób, które przebywają poza Polską już od kilku lat i które przesiedlają się do Australii z innych krajów (np. Wielkiej Brytanii i Irlandii).

Kontekst prawny i społeczno-ekonomiczny 

Polacy zamieszkali w Australii w przeważającej większości mają uregulowany status prawny. Według spisu ludności z 2006 r., 95,3 proc. imigrantów urodzonych w Polsce posiadało obywatelstwo australijskie (o wiele powyżej średniej dla wszystkich imigrantów, wynoszącej 75,6 proc.). Poziom wykształcenia dotyczący poszczególnych kategorii pracowników był ogólnie wyższy w porównaniu do średniej australijskiej. Tymczasem średni dochód tygodniowy Polaków (osób powyżej 15 lat) wynosił 373 AUD, wobec średniej 431 AUD dla wszystkich imigrantów urodzonych poza Australią, i 488 AUD dla osób urodzonych w Australii.

Od lat 70. XX w. władze australijskie prowadzą oficjalnie tzw. politykę wielokulturowości. Dzięki niej organizacje etniczne mogą korzystać w swojej działalności oświatowej, kulturalnej i opiekuńczej ze środków pochodzących z budżetu australijskiego. Polonia dobrze wykorzystuje te możliwości, pozyskując z funduszy stanowych i federalnych granty na sfinansowanie bieżącej działalności i realizacji rozmaitych projektów kulturalnych i edukacyjnych oraz aktywność na rzecz opieki nad osobami starszymi.

Struktury organizacyjne

Zorganizowana Polonia obejmuje łącznie ok. dwustu ciał, działających na wszystkich szczeblach (krajowym, stanowym i lokalnym) i mających różny profil (społeczny, kulturalny, oświatowy, sportowy, opiekuńczy itd.). Duża część organizacji jest kontynuacją lub sięga swoimi korzeniami organizacji założonych w okresie wielkiej imigracji polskiej w latach 1947-54.

Rada Naczelna Polonii Australijskiej (RNPA), założona w 1950 r. w Melbourne, jest strukturą zrzeszającą znaczną część organizacji polonijnych. W jej skład wchodzą stanowe federacje polskich organizacji, inne zrzeszenia (np. takie, których działalność ma zasięg krajowy) oraz wyspecjalizowane organy Rady. Do tych ostatnich należą: Komisja Oświatowa Polonii Australijskiej (KOPA), zajmująca się sprawami szkolnictwa i oświaty, oraz Centralny Komitet Funduszu Wieczystego Polonii Australijskiej im. gen. J. Kleeberga, wspomagający finansowo przedsięwzięcia kulturalne i oświatowe środowisk polonijnych.

Wśród organizacji znajdujących się poza strukturami RNPA warto wymienić Australijski Instytut Spraw Polskich (Australian Institute of Polish Affairs - AIPA), założony w 1991 r. przez profesorów Andrzeja Ehrenkreutza i Jerzego Zubrzyckiego, adresowany do środowiska polonijnych intelektualistów i stawiający sobie za cel promocję spraw polskich w społeczeństwie australijskim poprzez zapraszanie do Australii znanych polskich polityków i osobistości oraz organizowanie spotkań z nimi.

Życie społeczne Polonii australijskiej koncentruje się głównie w domach i klubach polskich funkcjonujących we wszystkich większych miastach. Kondycja finansowa klubów jest zróżnicowana. Część z nich boryka się z problemami finansowymi, będącymi wynikiem ogólnego trendu zaniku działalności klubów etnicznych, niewytrzymujących konkurencji z bogatą ofertą rynkową kawiarń, klubów, restauracji itd. Znaczącą część działań federacji stanowych (lub też ich organizacji członkowskich) w stanach Wiktoria, Australia Południowa, Australia Zachodnia oraz Tasmania stanowi opieka nad polskimi seniorami, realizowana w dużej mierze dzięki funduszom pozyskiwanym na ten cel od władz stanowych. Z kolei, w stanie Nowa Południowa Walia oraz Queensland biura opieki prowadzone są niezależnie od federacji.

Na zdjęciu: Stoisko Stowarzyszenia Polek oraz Polskiego Klubu Seniorów na Festiwalu Wielokulturowości w Canberrze. Źródło: Ambasada RP w Australii.

Harcerstwo polskie jest obecne w Australii od przełomu lat 1949 i 1950. Okres świetności ruch przeżywał w kilku kolejnych dekadach, jednak później nastąpił znaczący spadek liczby członków. Okręg Australii stanowi jeden z siedmiu okręgów Związku Harcerstwa Polskiego działającego poza granicami Kraju (ZHPpgK) z siedzibą w Londynie. Obecnie łączna liczba członków ZHPpgK w Australii (instruktorów, wędrowników, harcerzy, starszych harcerzy, zuchów etc.) sięga ok. 300 osób, nie licząc członków rodzin wspierających uczestników. Ruch funkcjonuje aktywnie w Queensland, Nowej Południowej Walii i Wiktorii.

Oświata polonijna

Pierwsza szkoła polska w Australii powstała w 1870 r. w Polish Hill River. Oświata polska towarzyszyła kolejnym falom migracji, a oprócz nauczania dzieci języka polskiego szkoły służyły zapoznawaniu ich z polską tradycją, kulturą, obyczajami i historią. Obecnie szkolnictwo polonijne w Australii na poziomie podstawowym i średnim jest prowadzone w ramach tzw. szkół sobotnich. Na poziomie podstawowym odbywa się w szkołach polskich, stworzonych przez polskie organizacje i zarejestrowanych oficjalnie w australijskim systemie oświaty, nauczających wyłącznie języka i kultury polskiej. Szkoły te są dofinansowywane ze stanowych budżetów oświatowych, ale główny ciężar finansowy ich utrzymania spoczywa na rodzicach i organizacjach prowadzących daną szkołę. Wynagrodzenia nauczycieli są niskie, a ich praca tam ma w dużej mierze charakter społeczny.

Na poziomie średnim język polski jest w większości nauczany w tzw. community schools of languages, gdzie wykładane są „rzadsze” języki obce. Są to szkoły państwowe, w których zajęcia odbywają się w soboty i mają formę zajęć dodatkowych dla uczniów. W niektórych szkołach funkcjonują klasy z wykładowym językiem polskim. Uczniowie mogą zdawać język polski na maturze, uzyskując punkty, które mają znaczenie przy ubieganiu się o przyjęcie na studia. Nauczyciele pracujący w community schools of languages otrzymują za prowadzone zajęcia regularne wynagrodzenie finansowane z budżetu australijskiego. Sytuacja finansowa w dziedzinie nauczania języka polskiego na poziomie średnim jest więc lepsza niż na poziomie podstawowym.

W Australii funkcjonuje obecnie ok. 20 polskich sobotnich szkół podstawowych (sześć w Sydney, pięć w Melbourne, cztery w Adelajdzie, dwie w Brisbane i po jednej w Canberrze, Perth i Hobart). Istnieje ponadto możliwość nauki języka polskiego w kilkunastu szkołach średnich. Język polski oraz kultura polska nauczane są również na Macquarie University w Sydney, gdzie funkcjonują Studia Polskie. Mają one charakter korespondencyjny (przez internet). Tylko słuchacze z Sydney mogą korzystać z konwersatorium raz w tygodniu.

Kultura, nauka i środki masowego przekazu

Kultura polonijna w Australii ma w dużej części charakter tradycyjny. W formie kultywowanej zwłaszcza przez rodziny imigrantów przybyłych do Australii od lat 40. do końca lat 70. XX w. obejmuje przede wszystkim takie elementy, jak uroczyste obchody świąt i rocznic państwowych, harcerstwo czy propagowanie folkloru przez zespoły pieśni i tańca, których jest kilkanaście w całym kraju. Do najbardziej znanych należą: „Tatry” z Adelajdy (najstarszy, działający nieprzerwanie od 1968 r.), „Polonez” i „Łowicz” z Melbourne, „Syrenka”, „Kujawy” i „Lajkonik” z Sydney, „Oberek” z Hobart, „Obertas” z Brisbane, „Wielkopolska” z Canberry i „Kukułeczka” z Perth. Są też nowe, niedawno utworzone zespoły, takie jak „Podhale” w Sydney czy „Wisła” w Brisbane.

Występy folklorystyczne na festiwalu „Dożynki 2007” w Adelajdzie.

Źródło: http://www.wikipedia.org. Fot. Roo72.

W Australii działa kilka polskich teatrów amatorskich. Należą do nich: „Teatr Stary” w Adelajdzie (założony w 1955 r., najstarszy nieprzerwanie działający teatr polonijny na świecie), „Teatr Ottoway” w tym samym mieście, „Teatr Fantazja” w Sydney oraz teatr „Scena ’98” w Perth. Największym polonijnym wydarzeniem kulturalnym w Australii jest Festiwal Polskiej Sztuki i Kultury PolArt. Jego program obejmuje m.in. koncerty, spektakle teatralne, wystawy sztuki wizualnej i spotkania literackie. Festiwal odbywa się co trzy lata, rotacyjnie w kolejnych stolicach stanowych, zawsze na przełomie roku. Pierwszy PolArt odbył się w Sydney w 1975 r., a ostatni - na przełomie 2009 i 2010 r. w Adelajdzie. Kolejny zostanie zorganizowany na przełomie roku 2012 i 2013 w Perth (po raz pierwszy w tym mieście). Od kilku lat w największych miastach Australii odbywają się też raz w roku jednodniowe festiwale polskiej kultury. W Sydney jest to Polish Christmas at Darling Harbour w grudniu, w Melbourne - Polish Festival at Federation Square w listopadzie, w Adelajdzie - festiwal Dożynki w październiku i w Brisbane - Polish Multicultural Spring Festival we wrześniu. Ważnym wydarzeniem jest też Festiwal Kościuszkowski (Kozzie Fest), organizowany w Jindabyne i Cooma w Górach Śnieżnych w lutym lub marcu, służący promocji postaci Tadeusza Kościuszki i Pawła E. Strzeleckiego.

Najważniejsze czasopisma wydawane w Australii w języku polskim to „Tygodnik Polski” (Melbourne) i „Express Wieczorny” (Sydney). Abonenci telewizji satelitarnej korzystający z usług jednej z firm z Melbourne otrzymują wydawany przez nią bezpłatny TV Magazyn. W Adelajdzie ukazuje się „Panorama”. Wydawane są także dwa miesięczniki o charakterze religijnym: „Przegląd Katolicki” - miesięcznik Polskiej Misji Katolickiej w Australii i Nowej Zelandii oraz „Wiadomości Adwentystyczne” - pismo Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Australii, a także szereg biuletynów i informatorów organizacji polonijnych w poszczególnych stanach.

W całej Australii nadawany jest, cieszący się dużą popularnością w środowisku polonijnym, program radiowy prezentujący m.in. aktualne informacje z kraju (wiadomości Programu Pierwszego Polskiego Radia) i ze świata, dyskusje ze słuchaczami, przeglądy prasy polskiej i australijskiej, wiadomości kulturalne i naukowe itp. Program jest przygotowywany przez Sekcję Polską państwowej stacji SBS (Special Broadcasting Service), której ramówka jest jednym z najbardziej spektakularnych przejawów australijskiej polityki wielokulturowości. W większych skupiskach polonijnych działają także społeczne lub prywatne komitety radiowe, które emitują na falach lokalnych rozgłośni radiowych - z reguły raz w tygodniu lub raz na dwa tygodnie - jedno- lub dwugodzinne audycje w języku polskim. Należą do nich m.in. programy: Radia 2000 w Sydney, Radia 2NUR FM w Newcastle, Radia 3ZZZ w Melbourne, Radia 5 EBI FM, PBI FM i WOW FM w Adelajdzie, Radia 4EB FM w Brisbane, Radia CMS FM w Canberrze oraz Radia Kurier i Radia Głos Polonii w Perth.

Wśród prowadzonych przez środowiska polonijne portali internetowych wyróżniają się: „Puls Polonii” (http://www.pulspolonii.com), „Bumerang Polski” (http://bumerangpolski.blogspot.com), Przegląd Australijski (http://przeglad.australink.pl) i portale Polonii w Melbourne (http://www.melbourne.pl) i Queensland (http://www.polonia.org.au).

Rola duchowieństwa i życia religijnego
Życie sporej części Polonii australijskiej jest związane z Kościołem katolickim i polskimi duchownymi. W Australii przebywa łącznie ok. 100 polskich księży, z czego ok. 60 pracuje w parafiach australijskich, a ok. 40 pełni posługę kapłańską dla Polonii. Wśród tych ostatnich najliczniejszą grupę stanowią księża z Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej (ok. 30). Rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Australii i Nowej Zelandii jest jezuita, ks. W. Słowik. Z kolei w Perth polski kościół i ośrodek katolicki prowadzą franciszkanie. Wśród polskich świątyń i ośrodków kościelnych w Australii wyróżniają się: Ośrodek Duszpasterstwa Polskiego im. Jana Pawła II w Narrabundah (Canberra), kościół i kompleks instytucji opiekuńczych dla Polaków w Marayong (Sydney) oraz Sanktuarium Maryjne w Essendon (Melbourne). Polskie kościoły istnieją we wszystkich większych miastach Australii.

W Australii obecne są członkinie trzech polskich zgromadzeń sióstr zakonnych: siostry nazaretanki (ok. 15), Misjonarki Chrystusa Króla dla Polonii Zagranicznej (ok. 10) i zmartwychwstanki (ok. 10). Wśród polskich księży, którzy w pracują w parafiach australijskich, najliczniejsi są salwatorianie (ok. 15).

     Sydney, grudzień 2011

Zachęcamy do korzystania z Bazy Danych Polonii Australijskiej, opracowanej przez Konsulat Generalny RP w Sydney: http://www.sydney.polemb.net/?document=101. Baza została stworzona w celu umożliwienia osobom zainteresowanym kontaktu z poszczególnymi polskimi organizacjami, szkołami, zespołami itd.