Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) był pierwszą instytucją europejską, która zaproponowała stworzenie wspólnego programu integracji jako elementu wspólnej polityki imigracyjnej. Już w roku 2002 EKES, we współpracy z Komisją Europejską, zorganizował konferencję, w której wzięły udział organizacje imigrantów, przedstawicieli mniejszości narodowych, różnego rodzaju organizacje pozarządowe oraz inni partnerzy dialogu społecznego. Wnioski z konferencji były jasne: Unia Europejska powinna wypracować program integracji imigrantów, stworzyć fundusz wspierający finansowo państwa członkowskie w tej dziedzinie oraz uważnie brać pod uwagę głos organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

Insytutcjonalizacja polityki imigracyjnej w UE
Wspomniane powyżej propozycje były krok po kroku wprowadzane w życie: w roku 2004 Rada Europejska przyjęła Wspólne Podstawowe Zasady Integracji Imigrantów, a w roku 2007 zaczął funkcjonować Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich. W celu zwiększenia udziału społeczeństwa obywatelskiego w tym procesie utworzono Europejskie Forum Integracyjne. Natomiast Traktat Lizboński, moim zdaniem, umocnił podstawę prawną dla angażowania państw członkowskich w realizację polityk integracyjnych.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny pragnie, aby polepszyły się mechanizmy współpracy między Unią Europejską i państwami członkowskimi. Ma to być osiągnięte poprzez raportowanie realizacji Wspólnych Podstawowych Zasad Integracji Imigrantów oraz sprawozdania ze stosowania odpowiednich wskaźników integracji. Sieć Krajowych Punktów Kontaktowych, Europejskie Forum Integracyjne oraz Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, mogą pomagać Komisji Europejskiej oraz Radzie w ulepszaniu i wdrażaniu mechanizmu koordynacji. EKES chce stanowić swojego rodzaju pomost między społeczeństwem obywatelskim a instytucjami Unii Europejskiej. W związku z tym zaproponował utworzenie Europejskiego Forum Integracyjnego, którego zadaniem jest m.in. usprawnienie zarządzania politykami integracyjnymi.

Rosnąca imigracja a Europejskie Forum Integracyjne
Europejskie Forum Integracyjne zbiera się dwa razy w roku. Jest to możliwe dzięki wysokiemu poziomowi współpracy pomiędzy Komisją Europejską i Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym. Uczestniczy w nim ponad 100 ekspertów i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego ze wszystkich państw członkowskich oraz sieci europejskich. Poza Komisją Europejską i Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym w pracach Forum biorą udział Parlament Europejski, Rada Europejska i Komitet Regionów. Forum ma mandat do opiniowania zaleceń o tym, jak instytucje Unii Europejskiej powinny wdrażać polityki integracyjne, i do współpracy przy ich przygotowywaniu.

Działalność Forum jest ważna i potrzebna, gdyż w najbliższych latach wzrośnie zarówno poziom migracji wewnętrznych w Europie, jak i migracja obywateli państw trzecich do Europy. Te przepływy spowodują zwiększenie różnorodności narodowej, etnicznej, religijnej i kulturowej w Unii Europejskiej. Coraz częstsze przemieszczanie się obywateli UE oraz obywateli państw trzecich stanowi wielkie wyzwanie na wszystkich poziomach: dla władz europejskich, państwowych, regionalnych i lokalnych, jak również dla partnerów społecznych i organizacji pozarządowych.

Integracja imigrantów w europejskiej strategii rozwoju
Imigracja oraz integracja należą do priorytetowych dziedzin polityk Unii Europejskiej. W strategii „Europa 2020 na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu” integracja obywateli państw trzecich jest jednym z ważniejszych tematów. Uważam, że bardzo istotne jest to, aby Unia Europejska dysponowała dobrym, wspólnym prawodawstwem oraz to, aby kwestia imigracji była zarządzana kanałami, które są transparentne i uregulowane prawnie. Wspólnotowe prawodawstwo powinno być oparte na Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka tak, aby zagwarantować imigrantom równe prawa i obowiązki - takie jak reszcie obywateli. Gwarancje powinny obejmować jednakowe traktowanie oraz brak dyskryminacji w miejscu pracy i w społeczeństwie jako całości.

Integracja imigrantów wobec nowych wyzwań
W konsekwencji kryzysu ekonomicznego i społecznego w całej Europie wzrasta nietolerancja, nacjonalizm, ksenofobia i rasizm. Znalazły one odzwierciedlenie nawet w działaniach politycznych niektórych rządów. Dlatego uważam, że instytucje Unii Europejskiej powinny być bardziej aktywne w walce przeciw dyskryminacji imigrantów, jak i wszelkich mniejszości. Liderzy społeczni oraz środki przekazu powinny działać z wielką odpowiedzialnością oraz pomagać w edukowaniu społeczeństwa.

Niektórzy z rządzących idą błędną drogą, tworząc nowe przeszkody prawne dla imigrantów. Integracja i poczucie przynależności nie zostaną osiągnięte poprzez nakazy i zakazy. Integracja nie jest aktem prawnym, lecz złożonym procesem społecznym zachodzącym w długim okresie, mającym wiele wymiarów i angażującym wielu aktorów - szczególnie na poziomie lokalnym.

Proces integracji zachodzi w ramach różnych struktur społecznych i w różnych obszarach życia jednostki: w rodzinie, sąsiedztwie czy w mieście, pracy, szkole, centrum doskonalenia zawodowego, na uniwersytecie, ale także w stowarzyszeniach, związkach zawodowych, organizacjach religijnych czy klubach sportowych oraz innych instytucjach.

Prawodawstwo i decyzje polityczne powinny wspierać integrację, a nie wytwarzać nowe bariery. Społeczny proces integracji musi być oparty na ramach prawnych gwarantujących imigrantom stopniowe zrównywanie się z resztą populacji, jeśli chodzi o prawa i obowiązki, jak też dostęp do dóbr, usług i uczestnictwo w życiu społecznym.

Wspólne Podstawowe Zasady Integracji Imigrantów
Wspólne Podstawowe Zasady Integracji Imigrantów to kryteria określające europejską strategię integracji. Pierwsza z zasad definiuje integrację jako dynamiczny i dwukierunkowy proces wzajemnej adaptacji imigrantów i społeczeństwa przyjmującego. Chcę podkreślić istotę tego podejścia, gdyż w obecnych czasach w życiu społecznym i politycznym obserwujemy nasilenie rasizmu, ksenofobii i dyskryminacji do niepokojącego poziomu. Integracja, jak wynika z naszego podejścia, wymaga zaangażowania się europejskich społeczeństw, które muszą otworzyć się na różnorodność. Wspólne Podstawowe Zasady nakazują nam koncentrować się na kwestii integracji na poziomie europejskim, uwzględniając równocześnie zróżnicowane perspektywy, jakie przyjmowane są wobec integracji w poszczególnych państwach członkowskich. Ponieważ Wspólne Podstawowe Zasady są bardzo szeroko i elastycznie nakreślone, jak również nie wiążą poszczególnych państw członkowskich, można zauważyć, że w różnych krajach wytworzyły się bardzo różne podejścia określające praktyki działania, które czasem są wręcz sprzeczne ze sobą. Dlatego Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny pragnie umocnienia koordynacji w tym zakresie.

Uważam, że to dwukierunkowe podejście do integracji nie jest w wystarczający sposób wprowadzane przez niektóre rządy w Europie. Polityka integracji powinna stawiać europejskie społeczeństwa przed wyzwaniem, jakim jest dostosowanie się do zwiększającego się zróżnicowania. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny proponuje, aby stosować dwukierunkowe podejście na wszelkie możliwe sposoby, gdyż jest to jedyna możliwość uniknięcia zachwiania równowagi, do którego obecnie zaczyna dochodzić. Szacunek dla praw człowieka, podstawowych wolności i wartości, demokracji, rządów prawa dotyczy nie tylko imigrantów, ale również społeczeństw przyjmujących.

Koszty integracji imigrantów w UE
Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich to ważny instrument finansowy wspierający polityki integracyjne państw członkowskich. Uważam, że w nowym budżecie UE powinien on zostać zwiększony, gdyż potrzeby związane z integracją również będą rosnąć. Mam nadzieję, że Rada i Parlament zaakceptują wzrost środków na rzecz Funduszu.

Zgodnie z Traktatem Lizbońskim należy wspomagać koordynację celów Unii z politykami poszczególnych państw członkowskich. Jednakże wielu ekspertów doszło do wniosku, że niektóre krajowe polityki integracyjne dofinansowywane z Funduszu nie są zgodne z prawami podstawowymi i europejską legislacją. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zgadza się z tymi wnioskami. Dlatego należy baczniej brać pod uwagę Wspólne Podstawowe Zasady, określając cele Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich, aby zapobiec rażącym nieprawidłowościom na poziomie państw członkowskich, gdzie zdarza się finansowanie ze środków wspólnotowych niewłaściwych działań. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz Europejska Konwencja Praw Człowieka powinny być aktami wiążącymi rządy państw członkowskich oraz instytucje europejskie w zakresie polityki integracyjnej. Uważam, że w przyszłości przepisy ustanawiające Fundusz powinny dawać Komisji Europejskiej szersze możliwości zarządzania nim, aby decyzje podejmowane były w sposób bardziej selektywny i aby podejmowane cele były bardziej skoordynowane.

Działania wspólnotowe finansowane z Funduszu przynoszą olbrzymią wartość dodaną i należy je umacniać. Dlatego też Fundusz powinien zarezerwować ok. 20 proc. swoich środków w celu ich finansowania. Obecnie środki, którymi dysponuje Komisja Europejska na działania wspólnotowe, są zdecydowanie niewystarczające. Wzrost środków na działania wspólnotowe będzie wymagał również zwiększenia zasobów administracyjnych Komisji Europejskiej. Jednocześnie korzystanie z Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich powinno opierać się na bardziej elastycznych regułach ułatwiających władzom lokalnym współfinansowanie projektów integracyjnych podejmowanych w jego ramach.

Imigracja do UE a poziom lokalny
Europejskie Forum Integracyjne, a także Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny podkreślają, że na wyzwania integracyjne należy odpowiadać na poziomie lokalnym i regionalnym. Władze lokalne i regionalne powinny tworzyć fora i platformy konsultacyjne, w których wspólnie uczestniczyć będą przedstawiciele organizacji imigranckich i społeczeństwa obywatelskiego. Wydaje się zatem uzasadnione, by Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich współuczestniczył w finansowaniu takich inicjatyw. Podzielam jednocześnie obawy licznych organizacji imigranckich dotyczące tego, że Fundusz finansuje przede wszystkim projekty przygotowane przez wielkie organizacje, które są w stanie zabezpieczyć dużą ilość środków własnych lub dofinansowanie z innych źródeł, natomiast nie finansuje małych, lokalnych organizacji. Dla bardziej efektywnego wykonywania działań na rzecz integracji należy zharmonizować cele Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich z celami Europejskiego Funduszu Społecznego, gdyż polityka integracyjna ściśle wiąże się z polityką zatrudnienia i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Jest to szczególnie ważne w dobie kryzysu ekonomicznego.

Od imigracji przez otwartość do różnorodności
Zakończę kilkoma komentarzami politycznymi, które pewnie nie przypadną do gustu populistycznym i ksenofobicznym politykom. Niektórzy rządzący oraz publicyści patrzą na tożsamość narodową oraz tożsamość europejską, mając klapki na oczach, i nie dostrzegają obecnej różnorodności europejskich społeczeństw, różnorodności ludzi pod względem ich pochodzenia etnicznego, narodowego, religijnego czy kulturowego. Niemniej jednak, nasze społeczeństwa są demokratyczne i pluralistyczne, a bogactwo różnorodności jest ich codziennym doświadczeniem. Demokracje europejskie opierają się na wolności i otwartości. Włączanie wszystkich mieszkańców danego państwa, niezależnie od ich tożsamości, powinno być zasadą naczelną. Jakość demokracji może zostać zagrożona, jeśli podstawowe prawa obywatelskie zostaną ograniczone do wąskiej i wykluczającej definicji tożsamości. Polityki integracyjne i prawodawstwo imigracyjne nigdy nie powinny być wykorzystywane jako polityczny pretekst dla wykluczenia imigrantów i pozbawienia ich praw. Jako Europejczycy musimy stawić czoła wielkiemu wyzwaniu: poszerzyć bazę naszej demokracji, przygarniając nowych mieszkańców i zapewniając im równe prawa i obowiązki. Dlatego prawa obywatelskie i europejskie powinny być otwarte na różnorodność narodową, etniczną, religijną i kulturową, którą wnosi ze sobą imigracja.

Tłum. Jolanta Gogacz