W dniu 30 kwietnia 2012 r. weszła w życie, budząca kontrowersje, nowa ustawa o systemie informacji oświatowej (Dz. U. nr 139, poz. 814 z późn. zm.) [dalej - ustawa o SIO]. W założeniu ma ona stanowić podstawę do stworzenia rzetelnego źródła danych o systemie oświaty i usprawnić procesy zarządzania systemem oraz finansowania go na poziomie lokalnym i krajowym. Jest to istotne z punktu widzenia sytuacji uczniów-cudzoziemców, szczególnie w kontekście środków finansowych przekazywanych organom prowadzącym szkoły na dodatkowe zadania podejmowane w związku z kształceniem dzieci niebędących obywatelami polskimi.

Uczniowie-cudzoziemcy w nowej bazie danych

Zgodnie z art. 11 ustawy o SIO dane identyfikacyjne ucznia w bazie danych Systemu Informacji Oświatowej mają objąć imię, nazwisko i numer PESEL, a w wypadku ucznia nieposiadającego numeru PESEL - imię (imiona), nazwisko, płeć, datę urodzenia oraz - jeżeli uczeń nie jest obywatelem polskim - kraj pochodzenia i dane dotyczące jego statusu prawnego.

Zgodnie z art. 14 ustawy o SIO dodatkowe dane związane z nauką ucznia cudzoziemskiego w szkole, które mają być zbierane, będą dotyczyć m.in. korzystania z dodatkowej bezpłatnej nauki języka polskiego oraz nauki języka i kultury kraju pochodzenia, o których mowa w art. 94a ust. 4, 4b i 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).

Dodatkowe fundusze na dzieci cudzoziemskie

Nowa ustawa ma na celu m.in. „urealnienie” danych dotyczących liczby uczniów oraz usprawnienie systemu ich zbierania. Wysokość części oświatowej subwencji ogólnej uzależniona jest od tzw. liczby uczniów przeliczeniowych dla danej jednostki samorządu terytorialnego, będącej sumą „statystycznej liczby uczniów” ustalonej na podstawie danych z Systemu Informacji Oświatowej oraz „uzupełniającej liczby uczniów”. „Statystyczna liczba uczniów” to po prostu liczba uczniów w szkole. Dla obliczenia „uzupełniającej liczby uczniów” stosowane są wagi. Pozwalają one skalkulować dodatkowe koszty związane z kształceniem określonych kategorii uczniów, w tym uczniów niebędących obywatelami polskimi. W wypadku dzieci cudzoziemskich kwota standardowa przypadająca na jednego ucznia zwiększana jest o 20 proc. (waga P9) lub 150 proc. (waga P10) - w zależności od liczby uczniów oraz poziomu kształcenia. Podwyższona wysokość dofinansowania ma zrekompensować organom prowadzącym szkoły wydatki poniesione na dodatkowe zadania szkolne związane z edukacją uczniów cudzoziemskich, a więc na dodatkowe lekcje języka polskiego, zajęcia wyrównawcze z poszczególnych przedmiotów nauczania, jak również zatrudnienie w charakterze pomocy nauczyciela osoby władającej językiem kraju pochodzenia ucznia.
O 20 proc. zwiększane jest dofinansowanie na każdego ucznia niebędącego obywatelem polskim, który korzysta z dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego. Subwencja zwiększana jest natomiast o 150 proc. w wypadku szkół podstawowych, w których łączna liczba uczniów niebędących obywatelami polskimi, które korzystają z wyżej wspomnianej dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego, nie przekracza 84 osób, zaś w wypadku gimnazjów oraz szkół ponadgimnazjalnych - 42 osób.

Informacje o uczniach a ochrona danych osobowych

Nowa ustawa w znaczący sposób zmienia istniejący dotychczas System Informacji Oświatowej, bowiem w systemie nie będą gromadzone już jedynie dane zbiorcze o uczniach, ale także dane jednostkowe. Spowodowało to konflikt pomiędzy postulatem urealnienia danych o liczbie uczniów oraz ich potrzebach w kontekście kierowanych do systemu oświaty środków finansowych a ochroną danych osobowych. Obecnie w Ministerstwie Edukacji Narodowej (MEN) trwają prace nad modyfikacją nowego SIO. Projekt przygotowany przez MEN zakłada, iż do bazy danych SIO nie będą przekazywane dane osobowe uczniów, którzy mają być objęci pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Jest to również ważna informacja w odniesieniu do uczniów cudzoziemskich, bowiem zgodnie z poradnikiem przygotowanym przez MEN dziecko może otrzymać pomoc psychologiczno-pedagogiczną, jeśli ma trudności adaptacyjne w szkole, związane np. z wcześniejszym kształceniem za granicą lub wychowywaniem się w innej kulturze.

Zmiany potencjalną motywacją dla samorządów

Nowy System Informacji Oświatowej powinien zapewnić rzetelne dane o liczbie uczniów, w tym uczniów-cudzoziemców w polskim systemie oświaty. W obecnym kształcie system nie dostarcza, niestety, wiarygodnej wiedzy w tym zakresie. Przy wprowadzaniu danych zdarzają się pomyłki. Uczniowie cudzoziemscy nie są uwzględniani lub osoby wprowadzające dane nie są zorientowane w ich sytuacji prawnej. Czasami są myleni z uczniami z mniejszości narodowych i etnicznych. Brak prawidłowych danych dotyczących liczby uczniów cudzoziemskich, które są podstawą do naliczania części oświatowej subwencji ogólnej i jej ewentualnego zwiększenia z tytułu dodatkowych wag, powoduje błędne jej kalkulowanie. Jeżeli uczniowie cudzoziemcy nie są wykazywani w SIO, subwencja nie jest zwiększana z tego tytułu. Kwestia dodatkowych środków finansowych na uczniów cudzoziemców budzi obecnie szereg kontrowersji, również dlatego, że samorządy częstokroć niechętne są wydatkowaniu dodatkowych środków na cele oświatowe w sytuacji, gdy subwencja nie pokrywa wszystkich kosztów poniesionych przez szkoły. Wprowadzane zmiany powinny przyczynić się do poprawy sytuacji w tym zakresie i zwiększenia transparentności systemu przekazywania dodatkowych funduszy na rzecz uczniów-cudzoziemców.     

***  

Wejście w życie ustawy nie oznacza, że nowy System zacznie funkcjonować natychmiast. Przewidziany jest okres przejściowy od 30 kwietnia 2012 r. do 1 marca 2014 r. Dane w „starym” SIO będą zbierane jeszcze według stanu na dzień 31 marca 2012 r., 10 września 2012 r. i 30 września 2012 r.