Najważniejsze dla oceny funkcjonowania Europejskiego Funduszu na Rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich (EFI) jest pytanie o celowość działań integracyjnych. Odpowiadając na nie, można przyjąć dwie perspektywy: potrzeb samych migrantów, jak i interesów państwa. Okazuje się, że perspektywy te są zgodne i możliwe jest wyodrębnienie stałego zestawu skutecznych działań integracyjnych, które wskazywane są zarówno przez migrantów, urzędników, jak i wykonawców projektów. Wśród najważniejszych działań wydaje się być nauka języka polskiego, a ponadto zaznajomienie cudzoziemców z polską rzeczywistością instytucjonalną (tzw. oprowadzanie po domu** oraz poradnictwo prawne), działania zwiększające szanse migrantów na rynku pracy (kursy zawodowe) i działania skierowane do społeczeństwa przyjmującego.

W dotychczas realizowanych działaniach w ramach EFI zauważalny jest niski udział migrantów i ich stowarzyszeń. Organizacje migranckie można by zachęcić do składania wniosków poprzez wyodrębnienie ścieżki „małych grantów” z uproszczoną procedurą rozliczania oraz stworzenie stanowiska „asystenta projektu”, obsadzanego przez migranta z doświadczeniem we wdrażaniu projektów finansowanych z funduszy europejskich.

Procedura konkursowa powinna pozostać główną formą selekcji dofinansowywanych działań, jednak wraz z wypracowaniem kierunków polityki państwa dotyczącej imigrantów oraz rozpoznaniem skutecznych metod wsparcia warto zastanowić się nad ustanowieniem działań priorytetowych. Pozwoliłoby to na pełniejsze wykorzystanie puli środków, uniknięcie dublowania działań oraz skierowanie działań do grup określonych jako najbardziej potrzebujące. Wydaje się, że po pięciu latach funkcjonowania EFI można by też wyodrębnić działania dofinansowywane w trybie bezkonkursowym, dzięki czemu instytucje publiczne oraz większe organizacje pozarządowe mogłyby prowadzić wieloletnie działania integracyjne.

Potrzebne są zachęty do tworzenia partnerstw - w szczególności promujące zaangażowanie mniej doświadczonych organizacji migranckich. Do tego konieczny jest udział imigrantów w planowaniu i wdrażaniu projektów oraz zapewnienie widoczności projektów w społeczności migranckiej.

W parze z postulatem stosowania zachęt do tworzenia partnerstw oraz wspierania mniej doświadczonych organizacji idzie potrzeba zmiany formuły rozliczania środków. Obecne procedury utrudniają funkcjonowanie małych organizacji, w tym organizacji migranckich.

Kwestia finansowania działań preintegracyjuncyh powinna leżeć nie tylko w gestii Funduszu, ale i państwa. Zaletami finansowania budżetowego jest możliwość prowadzenia działań w perspektywie wieloletniej i bardziej elastycznego stosowania procedur formalnych, uwzględniających specyfikę beneficjentów. Warto rozważyć stopniowe przechodzenie do systemu mieszanego (funduszowo-budżetowego) w wypadku działań stanowiących element preintegracji, takich jak kursy językowe, tzw. oprowadzanie po domu czy bezpłatne poradnictwo.

Do poprawy funkcjonowania całego systemu integracji kluczowe jest wzmocnienie roli koordynacyjnej, planistycznej oraz monitoringowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS) jako jednostki wiodącej. MPiPS potrzebuje w szczególności wsparcia kadrowego: tzw. asystentów integracji, którzy zapewniliby nadzór i pomoc merytoryczną przy doborze wniosków, rozwiązywaniu problemów pojawiających się podczas realizacji projektów i w kontaktach z grupą docelową. W wypadku projektów badawczych istotne byłoby wsparcie merytoryczne grupy ekspertów-naukowców przy ocenie wniosków. Dodatkowo, dla podniesienia jakości publikacji będących rezultatem prowadzonych badań ważne byłoby wprowadzenie recenzji.

W większych skupiskach imigrantów należy stworzyć stałe punkty informacyjne. Pełniłyby one rolę „odsyłacza” poszukujących pomocy imigrantów pod właściwy adres, np. do organizacji pozarządowych realizujących określone projekty. Punkt informacyjny dla imigrantów mógłby funkcjonować na zasadzie infolinii lub wielojęzycznej platformy internetowej, zawierającej m.in. zestawy dokumentów urzędowych z instrukcją ich wypełniania oraz adresy i strony internetowe urzędów i organizacji pozarządowych.

Integracja jest procesem dwustronnym, warto więc w dalszym ciągu część środków inwestować w działania skierowane do społeczeństwa przyjmującego. Wykonawcy projektów powinni być mobilizowani do zamieszczania informacji o prowadzonych działaniach w mediach lokalnych, społecznościowych etc. Nie wymaga to dodatkowych kosztów, a może wpływać na poszerzanie wiedzy o kwestiach integracyjnych w społeczeństwie przyjmującym. Do tej pory informacje o projektach i ich efektach publikowane były na stronach internetowych organizacji, a część z nich na stronie Władzy Wdrażającej. Istotne wydaje się stworzenie wirtualnej biblioteki, w której dostępne byłby wszystkie materiały wytworzone w ramach projektów EFI.
 

* Więcej w publikacji pt. „Monitor integracji. Ewaluacja i ocena skuteczności działań prowadzonych w Polsce przy finansowym wsparciu Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich w latach 2007-2012” .
** Dotychczas projekty nie były kierowane ze względów formalnych do cudzoziemców w trakcie pierwszych dni ich pobytu w Polsce. A to właśnie oni często potrzebuję najpilniej wsparcia.