Kiedy w kwietniu 2009 r. ministrowie odpowiedzialni za kwestie migracyjne z państw Unii Europejskiej (UE) i obszaru Schengen, Europy Wschodniej i Kaukazu Południowego, Bałkanów Zachodnich, Azji Centralnej, Federacji Rosyjskiej i Turcji przyjmowali na konferencji w Pradze Wspólną Deklarację określającą obszary współpracy w ramach zarządzania przepływami migracyjnymi, nikt nie przypuszczał, że już dwa lata później Proces Praski zostanie uznany w UE za główne forum współpracy w dziedzinie migracji i azylu ze wschodnim i południowo-wschodnim sąsiedztwem. Do grudnia 2010 r. rolę lidera tej ważnej inicjatywy politycznej pełniły Czechy. Od tego czasu Procesowi przewodniczy Polska.

Proces Praski to przede wszystkim forum do prowadzenia politycznej dyskusji o migracji i azylu. Jego celem jest rozwijanie szeroko pojętych partnerstw między uczestniczącymi państwami, promowanie współpracy i wymiany informacji oraz pogłębianie wzajemnego zaufania, m.in. poprzez wspólną realizację technicznych projektów w obszarze migracji i azylu. Obecnie w Procesie Praskim bierze udział 50 państw, co czyni go jednym z najliczniejszych regionalnych procesów konsultacyjnych w dziedzinie migracji (Regional Consultative Processes, RCPs) na świecie.

Wspólna Deklaracja i Plan Działania

Konferencja ministerialna „Building Migration Partnerships”, która odbyła się w Pradze w dniach 27-28 kwietnia 2009 r., dała zielone światło nie tylko do zainicjowania głębszej współpracy w obszarach wymienionych w przyjętej w jej trakcie Wspólnej Deklaracji, lecz także do rozpoczęcia realizacji projektu o tym samym tytule. Zgodnie ze Wspólną Deklaracją państwa wyraziły wolę współpracy w następujących sferach: zapobieganie i zwalczanie nielegalnej migracji; wspieranie readmisji, dobrowolnych powrotów i zrównoważonej reintegracji; migracje legalne i mobilność, ze szczególnym uwzględnieniem migracji zarobkowych; wspieranie integracji imigrantów ze społeczeństwami przyjmującymi; oraz działania na rzecz wzmocnienia pozytywnego wpływu migracji i mobilności na rozwój.

Projekt „Building Migration Partnerships” (BMP, realizowany w latach 2009-2011) skoncentrowany był jednak przede wszystkim na gromadzeniu danych dotyczących migracji, ich analizie oraz rozpowszechnianiu, głównie poprzez opracowywanie tzw. profili migracyjnych uczestniczących w nim państw oraz stworzenie interaktywnej mapy szlaków migracyjnych, obejmującej obszar wschodniego sądziedztwa UE (tzw. i-Map East).

W czasie prezydencji w Radzie Unii Europejskiej Polska zorganizowała w Poznaniu w dniach 3-4 listopada 2011 r. „II Konferencję Ministerialną Procesu Praskiego - Building Migration Partnerships in Action”. W jej trakcie ministrowie z państw uczestniczących w Procesie Praskim przyjęli pięcioletni Plan Działania (2012-2016), zawierający listę konkretnych inicjatyw, których realizacja ma przyczynić się do wypełnienia zapisów Wspólnej Deklaracji. Poprzez przyjęcie Planu Działania katalog obszarów współpracy został uzupełniony o kwestie związane z azylem i ochroną międzynarodową. Uporządkowano także zagadnienia związane ze strukturą implementującą Proces Praski, dookreślając w Planie Działania zadania punktów kontaktowych poszczególnych państw uczestniczących w Procesie oraz kompetencje i rolę spotkań: eksperckich, urzędników wysokiego szczebla (Senior Officials Meetings, SOM) i ministerialnych. Wprowadzono także nową strukturę, pełniącą funkcję doradczą w stosunku do spotkań SOM - tzw. Core Group.

Inicjatywa Celowa

Obecnie najważniejszą inicjatywą, w ramach której realizowane są wybrane zadania Planu Działania, jest tzw. Inicjatywa Celowa Procesu Praskiego (pełny tytuł projektu: „Wsparcie implementacji Procesu Praskiego i jego Planu Działania”). Projekt koordynuje Polska (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, MSW), a jej partnerami są Czechy, Słowacja, Węgry, Rumunia, Niemcy i Szwecja. Międzynarodowy Ośrodek do Spraw Rozwoju Polityki Migracyjnej w Wiedniu (International Centre for Migration Policy Development, ICMPD) - pełniąc jednocześnie funkcję sekretariatu Procesu Praskiego - odpowiada za administrację projektem oraz roboczą komunikację związaną z jego realizacją. Umowa na realizację projektu, którą MSW podpisało z Komisją Europejską 2 sierpnia 2012 r., opiewa na kwotę 3 mln euro. Projekt rozpisany został na 36 miesięcy i zakończy się w połowie 2015 r.

Ogólnym celem Inicjatywy jest wzmocnienie współpracy w dziedzinie migracji i azylu między państwami uczestniczącymi w Procesie Praskim, głównie poprzez organizację cyklicznych spotkań tematycznych oraz realizację wspólnych inicjatyw w obszarze migracji i azylu. W szczególności, w ramach projektu zapewniania jest ciągłość dialogu politycznego w Procesie Praskim, rozwijana jest sieć krajowych punktów kontaktowych i baza wiedzy wypracowana w trakcie realizacji projektu BMP oraz wdrażane są cztery projekty pilotażowe (zob. poniżej).

Dzięki cyklicznym specjalistycznym spotkaniom tematycznym przedstawicieli krajowych punktów kontaktowych reprezentujących instytucje państwowe odpowiedzialne za zagadnienia związane z migracjami i azylem, systematycznie wzmacniane są dialog ekspercki i wymiana informacji. Dialog na poziomie politycznym kontynuowany jest natomiast na corocznych spotkaniach urzędników wysokiego szczebla.

W ramach Inicjatywy Celowej rozwijane są prace nad profilami migracyjnymi wybranych państw Procesu Praskiego, zawierających m.in. informacje dotyczące sytuacji społeczno-ekonomicznej danego kraju, analizę przepływów migracyjnych (w tym imigracji oraz emigracji), prognozę dotyczącą przyszłych trendów oraz opis aktualnej polityki w obszarze migracji i azylu wraz z wyszczególnieniem i krótkim opisem odpowiedzialnych instytucji państwowych. Opracowany został także projekt tzw. lekkiego profilu migracyjnego (Migration Profile Light, MPL), który, zgodnie z oczekiwaniami państw, jest zwięzły i krótszy od dotychczasowego „pełnego” profilu, a przy tym łatwiejszy w opracowaniu i zastosowaniu przez rządy jako narzędzie projektowania rozwiązań w obszarze polityki migracyjnej i azylowej. MPL został dobrze przyjęty przez państwa Procesu, a Niemcy jako pierwsze podjęły się przygotowania takiego profilu dla swojego kraju.

Inicjatywa Celowa obejmuje także realizację czterech projektów pilotażowych, angażujących wybrane państwa uczestniczące w Procesie Praskim. Polska, wspólnie z Rumunią i Słowacją, odpowiada za projekt dotyczący nielegalnej migracji (readmisja i powroty); Republika Czeska - za projekt dotyczący migracji i rozwoju (migracje cyrkulacyjne); Węgry - za projekt dotyczący legalnej migracji (labour matching); a Szwecja i Niemcy - za projekt dotyczący azylu i ochrony międzynarodowej (implementacja części wspólnego europejskiego programu szkoleń dla pracowników służb azylowych w państwach wschodniego sąsiedztwa UE). W ramach projektów pilotażowych organizowane są seminaria, warsztaty tematyczne, wizyty studyjne oraz misje eksperckie. Celem projektów jest wypracowanie standardów Procesu Praskiego w odniesieniu do obszarów współpracy określonych ww. tematyką działań, które w formie rekomendacji bądź podręczników zostaną następnie zatwierdzone przez urzędników wysokiego szczebla wszystkich państw uczestniczących w Procesie i jako takie posłużą za podstawę realizacji kolejnych projektów.

Potencjał współpracy

W swoim komunikacie dotyczącym globalnego podejścia do migracji i mobilności (Global Approach to Migration and Mobility, GAMM) z 18 listopada 2011 r. Komisja Europejska uznała Proces Praski i Partnerstwo Wschodnie za główne platformy współpracy w dziedzinie migracji i azylu ze wschodnim, a w wypadku Procesu Praskiego - także południowo-wschodnim sąsiedztwem UE. Potencjał Procesu Praskiego co do rozwoju oraz wzmocnienia dialogu i współpracy z partnerami spoza UE wiąże się bezpośrednio z jego cechami - jako regionalny proces konsultacyjny w dziedzinie migracji ma on charakter nieformalny, a jego uczestnicy nie spotykają się po to, by negocjować, lecz by w otwarty sposób dyskutować na tematy wspólne i ważne dla wszystkich zaangażowanych w tę inicjatywę. W ten sposób wzmacniane jest wzajemne zaufanie i budowane są sieci kontaktów. Choć regionalne procesy konsultacyjne nie mają bezpośredniego wpływu na legislację i zmianę praktyk w uczestniczących państwach, to jednak - poprzez umożliwienie cyrkulacji pomysłów i idei - wpływają na nie w sposób pośredni. Polska - jako lider Procesu Praskiego - powinna dążyć do maksymalnego wykorzystania tego potencjału poprzez systematyczną promocję Procesu i uwypuklanie konkretnych rezultatów prowadzonych w jego ramach projektów.