W 1990 r. Szwecja zawróciła ze swojego portu statek z grupą kilkuset uchodźców z Afryki i Azji, po czym odesłała go do Świnoujścia. Władze szwedzkie argumentowały, że w rozumieniu Konwencji Genewskiej z 1951 r. Polska jest już bezpiecznym krajem trzecim i w związku z tym ma obowiązek przyjąć poszukiwaczy azylu, którzy wcześniej znaleźli się na jej terytorium. Tym samym Polska została zaliczona do grona państw respektujących postanowienia międzynarodowe dotyczące ochrony humanitarnej dla cudzoziemców, nawet pomimo tego, że do końca 1991 r. nie istniały jeszcze w Polsce przepisy umożliwiające nadawanie statusu uchodźcy. Był to zatem zwiastun potrzeby budowy systemu ochrony uchodźców i włączania kraju w podobne struktury o charakterze międzynarodowym.

Do początku lat 1990. zjawisko napływu uchodźców do Polski praktycznie nie istniało. Przemiany ustrojowe zapoczątkowane w 1989 r. radykalnie zmieniły tę sytuację - kraj musiał odpowiedzieć na wyzwania płynące z jego nowej pozycji geopolitycznej. W dniu 2 września 1991 r. Prezydent Lech Wałęsa podpisał tzw. Konwencję Genewską z 1951 r., czyli najważniejszy akt prawa międzynarodowego dotyczący ochrony uchodźców, oraz tzw. Protokół Nowojorski z 1967 r. Spowodowało to konieczność przystosowania polskich aktów prawnych do nowych wymogów. Sejm znowelizował więc ustawę o cudzoziemcach z 1963 r., wprowadzając przepisy stanowiące podstawę dla prowadzenia postępowań o nadanie statusu uchodźcy. Wkrótce znowelizowano także Konstytucję RP.

Minęło 20 lat, odkąd Polska stała się stroną Konwencji Genewskiej i tym samym 20 lat jej uczestnictwa w międzynarodowym systemie ochrony uchodźców. Do tej pory status uchodźcy w Polsce uzyskały 3 603 osoby, a 11 372 cudzoziemców otrzymało ochronę uzupełniającą. Główne kraje pochodzenia uchodźców to, w różnych okresach: Afganistan, Bośnia i Hercegowina, Kosowo oraz Rosja.

KF