Przy okazji majowych obchodów upamiętniających zniesienie niewolnictwa, we Francji rozgorzała dyskusja na temat odszkodowań dla potomków byłych niewolników. François Hollande zdecydowanie zaprzeczył możliwości ewentualnych wypłat: „Historia nie może być przedmiotem transakcji”. I dodał: „Jedyny możliwy wybór, najbardziej godny, najlepszy, to pamięć, czujność i edukacja następnych pokoleń”.

Przyczynkiem do dyskusji był pozew złożony przez zrzeszenie organizacji reprezentujących potomków niewolników (CRAN) przeciwko la Caisse des dépôts et consignations (CDC)* oraz Skarbowi Państwa. Domagają się oni odszkodowania za zubożenie Haiti, które po uzyskaniu niepodległości zostało zmuszone do wypłaty reparacji byłym plantatorom. Oznaczało to, jak argumentują, że ofiary niewolnictwa musiały zapłacić  odszkodowania tym, którzy czerpali z niewolnictwa korzyści. W XVIII w. Haiti, ówczesne Saint-Domingue, dzięki produkcji cukru i kawy, było jedną z najbardziej dochodowych kolonii francuskich.

W 1804 r. wyspa uzyskała niepodległość, jednak w obliczu groźby ostrzału przez francuskie okręty wojenne w 1825 r. wyspiarze zgodzili się na wypłatę 150 mln franków, które spłacali do 1947 r. Dla porównania, w 1803 r. Napoleon odsprzedał Stanom Zjednoczonym Luizjanę za równowartość 60 mln franków.

Autorzy pozwu przywołują przykład dekretu z okresu amerykańskiej wojny secesyjnej, na mocy którego byli afroamerykańscy niewolnicy mieli otrzymać po 40 akrów ziemi i muła na rodzinę. Postanowienia te nie zostały wówczas zrealizowane, ale w 2005 r., na mocy umowy, bank JPMorgan Chase & Co. - w związku z czerpaniem korzyści z niewolnictwa przez jednostki, które stały się później jego częścią - zobowiązał się do wypłaty 5 mln dolarów na rzecz edukacji czarnoskórej młodzieży z Luizjany.

Norbert Tricaud, jeden z zaangażowanych w sprawę prawników, podkreśla, że pod względem zadośćuczynienia za czerpanie korzyści z niewolnictwa Europa pozostaje daleko w tyle za Stanami Zjednoczonymi. Pieniądze z odszkodowania mogłyby zostać przeznaczone m.in. na uzupełnienie podręczników do historii o informacje o cieniach francuskiej polityki imperialnej czy na budowę muzeum. Podczas obchodów 10 maja br. François Hollande kontrargumentował, że państwo angażuje się finansowo w niektóre projekty upamiętniające ofiary niewolnictwa, np. w budowę centrum muzealno-badawczego Mémorial ACTe, powstającego w Pointe-à-Pitre na Gwadelupie.          

KM

* Kasa Depozytowa - państwowa instytucja finansowa, która m.in. angażuje środki w finansowanie długofalowych inwestycji o wysokim znaczeniu narodowym.

Źródło: „Le Monde”, Bloomberg.com, „Puls Biznesu”.