Odprawie minimalnej - zgodnie z Kodeksem Granicznym Schengen (KGS)1 - podlegają wszystkie osoby mające obywatelstwo kraju UE bądź korzystające z prawa do swobodnego przemieszczania się. Odprawa ta obejmuje sprawdzenie tożsamości, ważności dokumentu i jego autentyczności. Pozostali cudzoziemcy, tj. obywatele państw trzecich, podlegają odprawie szczegółowej, która oprócz powyżej wymienionych czynności obejmuje m.in. sprawdzenie celu ich podróży, wysokości posiadanych środków finansowych, a także tego, czy dana osoba figuruje w Systemie Informacji Schengen2 oraz bazach krajowych, jak również weryfikację, czy nie został przekroczony maksymalny okres pobytu wskazany w wizie. Obecnie ustalenie okresu pobytu następuje na podstawie stempli kontroli granicznej, zamieszczanych w paszporcie podczas przekraczania granicy, poprzez liczenie odcisków stempli kontroli granicznej na wjazd i wyjazd. Stosowanie stempli nastręcza jednak wiele trudności, bowiem może się to wiązać z niedostateczną czytelnością stempli, fałszowaniem, podrabianiem oraz czasochłonną czynnością obliczania dni pobytu. Problem ten został dostrzeżony przez Komisję Europejską, która zwróciła również uwagę na brak elektronicznych ogólnounijnych instrumentów monitorujących ewidencję wjazdów i wyjazdów. Komisja zauważyła też kwestię związaną z wydłużaniem odprawy granicznej wynikającą z konieczności ustalania celu wjazdu i sprawdzania wysokości środków finansowych. Wychodząc naprzeciw powyższym problemom w dniu 28 lutego 2013 r. Komisja Europejska przedstawiła projekty Rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i  Rady w sprawie:

• utworzenia systemu wjazdu/wyjazdu (Entry Exit System - EES) w celu rejestrowania danych dotyczących wjazdu i wyjazdu obywateli państw trzecich przekraczających granice zewnętrzne państw członkowskich Unii Europejskiej - (COM(2013) 95 final);
• utworzenia programu rejestrowania podróżnych (Registered Traveller Programme - RTP) - (COM(2013) 97 final).

Celem utworzenia systemu EES jest umożliwienie szybkiego i dokładnego obliczania liczby dni pobytu cudzoziemców z państw trzecich zarówno objętych obowiązkiem wizowym, jak i zwolnionych z tego obowiązku. Podczas wjazdu cudzoziemca możliwe będzie sprawdzanie w systemie liczby dni pozostałych do wykorzystania, a podczas wyjazdu i kontroli wewnątrz strefy Schengen - czy podróżny nie przekroczył dozwolonego okresu pobytu. Dodatkowo system ma pomagać w identyfikowaniu tożsamości osób i ułatwić analizę wjazdów i wyjazdów obywateli państw trzecich. Pozwoli to na uzyskanie precyzyjnego obrazu przepływów podróżnych przez granice zewnętrzne oraz skali nadmiernego przedłużania pobytu (np. według obywatelstwa osób). Nadto system pozwoli funkcjonariuszom straży granicznych na szybsze i bardziej precyzyjne kontrolowanie okresu dozwolonego pobytu, odstąpienie od stemplowania paszportów, możliwość udzielania dokładnych informacji podróżnym odnośnie ich okresu pobytu. System pozwoli również na wprowadzenie zautomatyzowanych kontroli granicznych dla obywateli niektórych państw trzecich.

W systemie RTP będą rejestrowani podróżni z państw trzecich systematycznie przekraczający granicę zewnętrzną UE (np. udający się do pracy), którym zależy na sprawnym i szybkim przekroczeniu granicy. Podróżni będą składali wnioski o zarejestrowanie w systemie RTP i będą poddani szczegółowej kontroli w placówkach konsularnych lub w przejściach granicznych pod kątem spełniania przez nich warunków wjazdu. Taka kontrola pozwoli na wyeliminowanie szczegółowej kontroli na granicy - straż graniczna nie będzie musiała ustalać celu wjazdu i sprawdzać dokumentów uzupełniających i środków finansowych. Spowoduje to uproszczenie odprawy granicznej tych podróżnych do odprawy minimalnej, poszerzonej o sprawdzenie danych w Systemie Informacji Schengen (SIS), Wizowym Systemie Informacyjnym (VIS) i bazach krajowych. Program RTP ma funkcjonować w praktyce w następujący sposób: zarejestrowany podróżny otrzyma token w postaci karty służącej do odczytu elektronicznego, zawierającej niepowtarzalny numer identyfikacyjny. Karta będzie odczytywana w automatycznych bramkach na granicy w chwili wjazdu i wyjazdu. W bramce odczytany zostanie też dokument podróży (i w stosownych przypadkach numer naklejki wizowej) oraz odciski linii papilarnych podróżnego. Zgodnie z założeniami, potem nastąpi porównanie z danymi przechowywanymi w centralnym repozytorium i innych bazach danych, w tym w VIS dla posiadaczy wizy. Jeżeli w toku wszystkich kontroli nie wynikną żadne problemy, podróżny będzie mógł przejść przez automatyczną bramkę.

Oba opisane powyżej systemy uzupełniające systemy VIS i SIS w znacznym stopniu przyczynią się do lepszego zarządzania przepływami podróżnych i większej kontroli tych przepływów na granicy, umożliwiając sprawniejsze przekraczanie granicy podróżnym spoza UE, którzy przeszli wstępne kontrole i którzy odbywają częste podróże. Prace nad wprowadzeniem systemów mają zostać zakończone w 2017 r. Celem tych działań ma być stworzenie „inteligentnych granic”, które będą mogły być przekraczane przez niektórych podróżnych automatycznie, bez ingerencji funkcjonariuszy straży granicznej. Ma to w znacznym stopniu zwiększyć przepustowość przejść granicznych oraz ułatwić monitorowanie liczby migrantów, którzy w nieuprawniony sposób przedłużają swój pobyt na terytorium państw UE. Wspomniane rozwiązania mają być też odpowiedzią na stale zwiększający się przepływ cudzoziemców z państw trzecich przez granice zewnętrzne UE.

Źródła: COM(2005) 597 final, COM(2006) 402 final, COM(2008) 69 final, COM(2009) 262 final, COM(2011) 680 final, COM(2013) 96 final, Program Haski.

1 Rozporządzenie (WE) nr 562/2006 (Dz. Urz. UE L 105 z dnia 13.04.2006 r., s. 1).
2 Art. 26, 32, 34, 36, 38 Decyzji Rady 2007/533/WSiSW z dnia 12 czerwca 2007 r. w sprawie utworzenia, funkcjonowania SIS drugiej generacji (Dz. Urz. UE L 205/63 z 07.08.2007 r.); Art. 24 Rozporządzenia (WE) nr 1987/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie utworzenia, funkcjonowania i użytkowania SIS drugiej generacji ( Dz. Urz. UE L 381/4 z 28.12.2006 r.).