Konstytucja RP gwarantuje każdej osobie prawo do bezpłatnej nauki aż do momentu ukończenia 18 roku życia. Oznacza to, że z tego prawa korzystają również dzieci cudzoziemskie przebywające na terenie Polski, bez względu na obywatelstwo oraz status prawny, a „na organach państwa ciąży obowiązek zapewnienia odpowiednich ku temu możliwości” (Klaus 2008: 56). Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej szkoły publiczne są zobowiązane zapewnić dzieciom cudzoziemskim lekcje języka polskiego i zajęcia wyrównawcze z innych przedmiotów przez jeden rok, w wymiarze do 5 godzin tygodniowo. Na potrzeby dziecka cudzoziemskiego dyrektorzy placówek oświatowych mogą dodatkowo zatrudnić asystenta nauczycieli władającego językiem ojczystym ucznia, przy czym okres jego zatrudnienia nie może przekraczać 12 miesięcy.

Dzieci cudzoziemskie w polskiej szkole
W latach szkolnych 2010/2011-2013/2014 do polskich przedszkoli lub oddziałów przedszkolnych, szkół podstawowych i średnich uczęszczało średnio 7,5 tys. dzieci cudzoziemskich (rys. 1). Z lekcji języka polskiego korzystało około 18 proc. z nich (średnio 1,4 tys.), a z innych zajęć wyrównawczych z innych przedmiotów - mniej niż 7 proc. (489), przy czym znakomita większość uczniów uczęszczających na zajęcia wyrównawcze chodziło też na dodatkowe lekcje języka polskiego. Dane dotyczące liczby asystentów nauczycieli zatrudnianych w celu pomocy uczniom cudzoziemskich nie są zbierane na szczeblu ministerialnym.
Rys. 1. Liczba uczniów cudzoziemskich uczęszczających do publicznych szkół, korzystających z lekcji języka polskiego oraz zajęć wyrównawczych z innych przedmiotów w latach szkolnych
2010/2011-2013/2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Dokładne wydatki z budżetu państwa przeznaczane na edukację dzieci cudzoziemskich nie są znane. Tymczasem w kontekście rosnącego napływu do Polski osób nieposiadających obywatelstwa polskiego, w tym dzieci i nastolatków, warto poznać choćby skalę tych nakładów. Celem analizy jest oszacowanie kosztów ponoszonych przez skarb państwa na kształcenie dzieci cudzoziemskich w publicznych przedszkolach lub oddziałach przedszkolnych, szkołach podstawowych i średnich w latach szkolnych 2010/2011-2013/2014. Jest to część szerzej zakrojonego badania ukierunkowanego na oszacowanie wszystkich wydatków z budżetu państwa związanych z obsługą imigrantów i ich integracją w Polsce.

Finansowanie systemu oświaty w Polsce
Głównym źródłem finansowania edukacji w Polsce jest oświatowa część subwencji ogólnej budżetu państwa dla jednostek samorządu terytorialnego, które od 1999 r. są odpowiedzialne za prowadzenie szkół i innych publicznych placówek oświatowych. Subwencja ogólna nie jest jedynym źródłem nakładów na oświatę. Ich część stanowią wydatki pochodzące z budżetów własnych jednostek samorządu terytorialnego. Według oszacowań Moniki Korolewskiej (2010: 160) udział wydatków własnych jednostek samorządowych we wszystkich publicznych wydatkach na oświatę wynosi ok. 30 proc. i z roku na rok się zwiększa. Ponieważ szczegółowe informacje dotyczące wydatków własnych jednostek samorządowych (np. wysokość dodatkowych nakładów na edukację dzieci cudzoziemskich) nie są publikowane, niniejsza analiza oparta jest wyłącznie na wielkości oświatowej subwencji z budżetu państwa i sposobach jej podziału. Podejście to jest w tym sensie zasadne, że właśnie w subwencji oświatowej pokrycie znajdują wydatki na dodatkowe lekcje  dla cudzoziemców organizowane przez szkoły. Mimo to rzeczywista kwota publicznych wydatków na kształcenie dzieci cudzoziemskich może być nieco wyższa od prezentowanych tu oszacowań.

W 2013 r. oświatowa część subwencji ogólnej wyniosła 39,5 mld zł, a wraz z kwotami uzupełniającymi (wyrównawczymi, rekompensującymi i równoważącymi) - 51,3 mld zł. Co roku Minister Edukacji Narodowej wydaje rozporządzenie określające sposób podziału subwencji
w zależności od „statystycznej” liczby uczniów uczęszczających do danej szkoły oraz „uzupełniającej” liczby uczniów należących do wybranych kategorii, na przykład osób niepełnosprawnych czy niewidomych (zob. też Pogorzała 2012). Osobną kategorię stanowią uczniowie z mniejszości narodowych i etnicznych posługujący się językiem regionalnym i cudzoziemcy korzystający z dodatkowych lekcji języka polskiego w danej szkole.

Ile kosztuje kształcenie dzieci cudzoziemskich?
W roku kalendarzowym 2013 kwota części oświatowej subwencji ogólnej przypadająca na jednego ucznia „statystycznego” wynosiła 5 163 zł i była zwiększana o 20-150 proc. w zależności od łącznej liczby uczniów wywodzących się z mniejszości narodowych i etnicznych posługujących się językiem regionalnym oraz cudzoziemców korzystających z lekcji języka polskiego. Przyjęto zasadę, że im większa jest łączna liczba  uczniów w danej kategorii, tym mniejszy odsetek, o który wzrasta kwota subwencji przypadającej na jednego ucznia, i vice versa. W prezentowanym tu oszacowaniu zastosowano wartość 150 proc., ponieważ dzieci cudzoziemskie uczęszczają zazwyczaj do szkół, w których liczba dzieci należących do innych kategorii uczniów objętych tą wagą (tj. mniejszości narodowych, etnicznych i posługujących się językiem regionalnym) jest stosunkowo mała. Należy tu podkreślić, że uzupełniająca kwota subwencji odnosi się wyłącznie do uczniów cudzoziemskich korzystających z dodatkowych lekcji języka polskiego.

Całkowity koszt kształcenia dzieci cudzoziemskich w polskich szkołach podstawowych i średnich w roku szkolnym 2013/2014 wyniósł 56,6 mln zł, z czego 42,5 mln zł stanowił koszt standardowy kształcenia wszystkich dzieci cudzoziemskich, a 14,1 mln zł - koszt uzupełniający, uwzględniający wydatki na lekcje języka polskiego dla dzieci ich potrzebujących (tabela 1). W porównaniu z rokiem szkolnym 2010/2011 koszt całkowity edukacji uczniów cudzoziemskich wzrósł o 30 proc., przy czym wzrost ten wynikał przede wszystkim ze wzrostu liczby uczniów cudzoziemskich, zwłaszcza uczniów korzystających z dodatkowych lekcji języka polskiego, w mniejszym zaś stopniu z większej kwoty „standardowej” przeznaczanej na kształcenie jednego ucznia.

Tabela 1. Oszacowanie kosztu nauki uczniów cudzoziemskich w Polsce w latach szkolnych 2010/2011-2013/2014

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Edukacji Narodowej.

W badanym okresie udział wydatków na dodatkowe lekcje języka polskiego wzrósł z 18 do 25 proc. ogólnej kwoty przeznaczonej na edukację dzieci cudzoziemskich. Może to świadczyć o coraz większym zapotrzebowaniu na tę formę pomocy w integracji i akulturacji dzieci przybyłych  z zagranicy, a być może też - o dywersyfikacji napływu do Polski pod względem regionów pochodzenia. Imigranci wybierający Polskę jako kraj zamieszkania coraz częściej pochodzą z krajów nam odległych (geograficznie i kulturowo), nierzadko spoza kontynentu europejskiego. Na tej podstawie można wnioskować, że wydatki na kształcenie dzieci cudzoziemskich będą w nadchodzących latach rosły.

Literatura: Klaus W. (2008), Prawo do edukacji, w: Klaus W. (red.), Prawne uwarunkowania integracji uchodźców w Polsce. Komentarz dla praktyków, s. 54-80. Warszawa: Stowarzyszenie Interwencji Prawnej (online); Korolewska M. (2010), Rola państwa w finansowaniu oświaty, Studia Biura Analiz Sejmowych nr 2(22), s. 153-178 (online), Pogorzała E. (2012), Czy nowy System Informacji Oświatowej poprawi sytuację uczniów cudzoziemskich?, „Biuletyn Migracyjny” nr 35 (online).

* Tekst powstał w ramach badania pt. „Przeciwdziałanie starzeniu się społeczeństwa za pomocą narzędzi polityki fiskalnej i migracyjnej” finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (nr 2012/07/B/HS4/03254). Autorka chciałaby podziękować p. Andrzejowi Urmańskiemu z Ministerstwa Edukacji Narodowej za pomoc w uzyskaniu danych i ich interpretacji.